Jeżeli sprawca przestępstwa osiągnął z popełnienia przestępstwa skarbowego, chociażby pośrednio, korzyść majątkową sąd orzeka środek karny przepadku tej korzyści, a w razie niemożności orzeczenia przepadku korzyści majątkowej, sąd orzeka ściągnięcie jej równowartości pieniężnej.

Przepadek korzyści majątkowych osiągniętych z popełnienia przestępstwa jest subsydiarny w stosunku do przepadku przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa skarbowego oraz przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Przez „korzyść majątkową” osiągniętą z popełnienia przestępstwa skarbowego należy rozumieć zwiększenie aktywów lub też uniknięcie zmniejszenia pasywów, zarówno dla siebie jak i dla kogo innego. Za korzyść majątkową uważa się także pożytki z rzeczy lub praw stanowiących tę korzyść.

Konfiskata rozszerzona

Instytucja niebezpieczna tak dla sprawców przestępstw skarbowych, jak i dla znajdujących się w ich orbicie osób trzecich (fizycznych i prawnych), które nabyły mienie stanowiące korzyść majątkową w ww. znaczeniu od sprawcy przestępstwa.

Art. 33 § 2 k.k.s. wprowadza domniemanie, zgodnie z którym za korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa uważa się mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa skarbowego do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku. Jest to domniemanie wzruszalne – sprawca przestępstwa lub inna zainteresowana osoba może przedstawić dowód na okoliczność, że dany przedmiot wszedł do majątku sprawcy legalnie. Oznacza to, że ciężar wykazania, iż dane aktywa pochodzą z legalnego źródła i nie podlegają przepadkowi będzie zawsze leżało po stronie sprawcy, ew. innej zainteresowanej osoby fizycznej.

Domniemanie z art. 33 § 2 k.k.s. znajduje zastosowanie w przypadku, gdy spełniony zostanie co najmniej jeden z następujących przypadków. Po pierwsze chodzi o sytuację, w której sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową dużej wartości. Duża wartość oznacza wartość, która w chwili popełnienia przestępstwa przekraczała pięćsetkrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia. W 2020 r. będzie to zatem wartość przekraczająca 1.300.000 zł. Drugim przypadkiem są sytuacje, w których sprawca popełnił przestępstwo skarbowe, z którego osiągnął lub mógł osiągnąć, chociażby pośrednio, korzyść majątkową, zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica jest wyższa niż 3 lata. Trzeci przypadek obejmuje sytuacje, w których sprawca przestępstwa skarbowego osiągnął lub mógł osiągnąć, chociażby pośrednio, korzyść majątkową popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa skarbowego.

Jeżeli mienie, o którym mowa w art. 33 § 2 k.k.s. zostało przeniesione na inny podmiot (forma przeniesienia pozostaje bez znaczenia), to sąd ma traktować ww. mienie tak, jakby należało do sprawcy, a tym samym orzec jego przepadek.

Forma obrony

Jedynym sposobem ochrony przed art. 33 § 3 k.k.s. jest wykazanie, że oceniając obiektywnie okoliczności przeniesienia danego mienia nie można było przypuszczać, że mienie to, chociażby pośrednio, pochodziło z czynu zabronionego.

Sąd w procesie karnym ma możliwość orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa zarówno będącego własnością sprawcy przestępstwa, jak i przedsiębiorstwa niestanowiącego własności sprawcy.

Sąd może orzec przepadek przedsiębiorstwa stanowiącego własność sprawcy przestępstwa w przypadku, gdy sprawca osiągnął z jego popełnienia, chociażby pośrednio, korzyść majątkową o wartości przekraczającej w czasie popełnienia czynu zabronionego 200.000 zł w przypadku, gdy przedsiębiorstwo sprawcy przestępstwa służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści.

Korzyść majątkowa o wartości przekraczającej 200.000 zł może pochodzić z przestępstwa bezpośrednio (będzie to korzyść uzyskana w wyniku popełnienia czynu zabronionego, przykładowo diamenty pochodzące z kradzieży) lub pośrednio (będą to aktywa uzyskane w zamian za korzyść bezpośrednio pochodzącą z przestępstwa, np. pieniądze uzyskane w wyniku sprzedaży, wcześniej skradzionych, diamentów).

Przez „korzyść majątkową” należy rozumieć zwiększenie aktywów lub uniknięcie zmniejszenia pasywów, dla siebie jak i dla kogo innego.

W przypadku gdy przedsiębiorstwo nie stanowił własności sprawcy przestępstwa, możliwość orzeczenia jego przepadku wymaga spełnienia dodatkowej przesłanki. Konieczne jest bowiem wykazanie, że właściciel przedsiębiorstwa chciał, aby przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści albo, przewidując taką możliwość, na to się godził.

Sąd będzie oceniał stan świadomości i zamiar właściciela przedsiębiorstwa na moment, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany lub w przypadku, gdy przedsiębiorstwo posłużyło do ukrycia korzyści pochodzącej z przestępstwa, na chwilę podjęcia tych czynności przez sprawcę. Przepadek przedsiębiorstwa może zostać orzeczony wyłącznie wobec osoby fizycznej, nie prawnej.

Przepadek przedsiębiorstwa jest niezwykle inwazyjnym środkiem. W praktyce może on oznaczać przekreślenie dorobku zawodowego właściciela przedsiębiorstwa oraz pozbawienie jej nie tylko określonego zbioru aktywów lecz również zysków, które przedsiębiorstwo wygenerowałoby w przyszłości.

W świetle powyższego celowe jest, aby właściciel przedsiębiorstwa brał aktywny udziału w procesie karnym.
W zależności od tego, czy w danym postepowaniu właściciel przedsiębiorstwa występuje w charakterze oskarżonego czy też nie, inaczej będzie wyglądała jego sytuacja procesowa.

Będąc oskarżonym (podejrzanym), właściciel przedsiębiorstwa występuje w postępowaniu karnym w charakterze jego strony, a konsekwencji może korzystać z pełni praw przewidzianych dla oskarżonego/podejrzanego na danym etapie postępowania. Sytuacja procesowa właściciela przedsiębiorstwa będzie natomiast inna, jeżeli właścicielem zagrożonego przepadkiem przedsiębiorstwa, nie będzie sprawca przestępstwa. Wówczas właścicielowi przysługują prawa strony w zakresie czynności procesowych odnoszących się do tego środka. W omawianym przypadku właściciel przedsiębiorstwa będzie swego rodzaju quasi stroną postępowania karnego, a jego uprawnienia procesowe będą węższe niż ma to miejsce w przypadku oskarżonego.

W doktrynie prawa karnego procesowego przyjmuje się, że uprawnienia procesowe właściciela aktualizują się w chwili przesłuchania właściciela przedsiębiorstwa w charakterze świadka, wydania postanowienia o zabezpieczeniu przedsiębiorstwa, czy zawiadomienia przez prokuratora o zagrożeniu przedsiębiorstwa przepadkiem.

Do zakresu uprawnień procesowych właściciela przedsiębiorstwa zagrożonego przepadkiem należą:

1) prawo do składania wniosków dowodowych, jak również do udziału w postępowaniu dowodowym, w zakresie w jakim postępowanie to dotyczy przedsiębiorstwa,

2) prawo do ustanowienia przez właściciela pełnomocnika

3) prawo do wniesienia zażalenia na postanowienia dotyczące zabezpieczenia przedsiębiorstwa

4) prawo do wniesienia apelacji od wyroku orzekającego przepadek.

Stosowanie przepisów dotyczących przepadku związane jest każdorazowo z przestępstwem. W kodeksie karnym i kodeksie karnym skarbowym ustawodawca posługuje się pojęciami „przedmiotów pochodzących z przestępstwa”, „przedmiotów służących lub przeznaczonych do popełnienia przestępstwa”. W niektórych przypadkach ustawa wprost stwierdza, że orzeczenie przez sąd przepadku jest możliwe „w razie skazania za przestępstwo”. W konsekwencji mogłoby się wydawać, że orzeczenie przez sąd przepadku jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy sąd wyda wobec oskarżonego wyrok skazujący.

Ustawodawca przewidział jednak szereg sytuacji, w których orzeczenie przepadku jest możliwe, nawet przy braku wyroku skazującego.

Na gruncie kodeksu karnego ustawodawca wprowadził w art. 45a k.k. dwie grupy sytuacji pozwalających na orzeczenie przepadku pomimo niewydania wyroku skazującego. Pierwsza grupa wyjątków dotyczy sytuacji, w których sprawcy czynu nie pociąga się do odpowiedzialności karnej z uwagi na szczególne okoliczności prawne. W uproszczeniu można zatem powiedzieć, że grupa ta zawiera przypadki, w których sprawca swoim czynem wypełnił znamiona czynu zabronionego (przestępstwa), lecz zachodzą szczególne okoliczności wyłączające możliwość skazania go za przestępstwa. Są to: znikoma społeczna szkodliwość czynu, warunkowe umorzenie postępowania karnego, niepoczytalność sprawcy przestępstwa, zaistnienie okoliczności wyłączających ukaranie sprawcy czynu zabronionego (przykładowo przedawnienie przestępstwa). Omawiane wyjątki są zrozumiałe – dotyczą one sytuacji, w których fakt zrealizowania przez sprawcę czynu znamion czynu zabronionego zostaje stwierdzony przez sąd w toku procesu. W konsekwencji orzeczenie wobec sprawcy przepadku nie budzi szczególnych wątpliwości, co do jego zgodności z zasadami gwarancyjną i sprawiedliwościową.

Zupełnie inaczej prezentuje się druga grupa wyjątków, w których przepadek może zostać orzeczony również w razie śmierci sprawcy, umorzenia postępowania z powodu jego niewykrycia, zawieszenia postępowania w sprawie, w której nie można ująć oskarżonego albo oskarżony nie może brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, pod warunkiem, że zebrane w toku postępowania dowody wskazują, że w razie skazania zostałby orzeczony przepadek. Przywołany przepis rodzi zatem poważne wątpliwości obrony. W zakresie bowiem, w jakim sprawca czynu nie bierze udziały w postępowaniu karnym – czy to z uwagi na śmierć, niewykrycie lub zawieszenia postepowania z uwagi na niemożność ujęcia oskarżonego, domniemany sprawca czynu pozbawiony jest swojego prawa do obrony.

Zgodnie z § 12 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz.U. Nr 15, poz. 133 dalej: „rozp. MS”) biegłym może być ustanowiona osoba, która posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, dla której została ustanowiona, oraz daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego.

Biegły sądowy możne ponosić odpowiedzialność deliktową wobec osób trzecich za szkodę spowodowaną wydaniem nieprawdziwej lub nierzetelnej opinii w postępowaniu sądowym. Podnieść również należy, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 czerwca 2008 r., sygn. akt: K 50/05, mając na względzie regulacje prawne dotyczące ustanowienia biegłego sądowego, uznał, że biegły odpowiada osobiście za wykonane przez siebie czynności, mimo że do wykonania ich zobowiązał go sąd lub inny organ państwowy. Sam fakt, że wydanie opinii zleca sąd, nie oznacza, że on przejmuje odpowiedzialność wobec osób trzecich. Zleceniodawca opinii ponosi odpowiedzialność jedynie za własne orzeczenie, wydane na podstawie zebranego w sprawie materiału, obejmującego także wydaną w sprawie opinię. Sąd przeprowadza w sprawie dowód z opinii biegłego w celu uzyskania niezbędnych do jej rozstrzygnięcia wiadomości specjalnych, oparta na specjalistycznej wiedzy opinia, musi, więc być w pełni samodzielna. Na samodzielność opinii, wyrażającej poglądy biegłego w kwestii stanowiącej jej przedmiot, nie ma wpływu okoliczność, że biegły zobowiązany jest stosować się do wskazań sądu, np. co do zakresu opinii. To, że biegły sporządza opinię na podstawie materiału zebranego w sprawie, nie może przesądzać o tym, że jest on niesamodzielny.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 29 listopada 2019 r., sygnatura akt V ACa 266/18 wskazał „Nie ma żadnych wątpliwości, że biegły odpowiada za swój delikt, niezależnie od tego czy działanie sądu podjęte w postępowaniu, dla potrzeb którego sporządzono opinię, było prawidłowe czy nie. Należy też mieć na uwadze, że możliwość przeprowadzenia merytorycznej kontroli opinii biegłego przez sąd, jak i samą stronę, jest ograniczona specyfiką tego dowodu, opartego na wiadomościach specjalnych, którymi nie dysponuje ani sąd, ani strony. Także brak zarzutów do opinii nie zwalania biegłego od odpowiedzialności za naruszenie obowiązku rzetelności i staranności, a przeciwne stanowisko prowadziłoby do niczym nieuzasadnionego pogorszenia sytuacji strony, która działała w zaufaniu do biegłego.”

Podsumowując, nie ulega wątpliwości, że biegły ponosi osobistą i samodzielną odpowiedzialność za szkody i krzywdy wyrządzone wskutek wydania nierzetelnej, błędnej opinii.

W przypadku, gdy wskutek wadliwej opinii biegłego został skierowany wobec oskarżonego akt oskarżenia do sądu możemy rozważać odpowiedzialność biegłego za naruszenie dóbr osobistych oskarżonego.

Dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawną przewidzianą w art. 23 kc art. 24 kc oraz art. 448 kc. Ustawodawca w katalogu dóbr osobistych wymienił w szczególności zdrowie, wolność, cześć swobodę sumienia, nazwisko, pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską. Katalog dóbr osobistych ma charakter otwarty.

Art. 24 § 1 kc daje podmiotowi, którego dobra osobiste zostały naruszone cudzym działaniem środki prawne pozwalające na usunięcie lub zminimalizowanie negatywnych skutków naruszenia. Ten przepis stanowi podstawę prawną roszczeń przeciwko naruszycielowi o usuniecie skutków prawnych naruszenia na przykład poprzez złożenie oświadczenia w odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, o zapłatę zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

W wyroku Sądu Okręgowego w Łomży z dnia 03 marca 2020 r., sygnatura akt I C 542/18 wskazano „W czci człowieka wyróżnia się jej dwie strony – stronę wewnętrzną, nazywaną godnością osobistą, obejmującą wyobrażenie człowieka o własnej wartości oraz oczekiwanie szacunku ze strony innych ludzi, jak też stronę zewnętrzną, oznaczająca dobrą sławę, dobrą opinię innych ludzi, szacunek, którym obdarza daną osobę otoczenie. Do naruszenia czci osoby może zasadniczo dojść przez wypowiedzi. Naruszenie czci może nastąpić przez zarzucenie niewłaściwego postępowania w życiu zawodowym oraz w innych sferach życia, naruszających dobre imię danej osoby i mogące narazić ją na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania zawodu lub innej działalności.”

Zachowanie biegłego polegające na wydaniu w toku postępowania karnego lub karnoskarbowego błędnej opinii stanowi delikt cywilny, który rodzi po stronie biegłego obowiązek naprawienia szkód i zadośćuczynienia krzywdzie. Czyn niedozwolony oznacza kategorię prawną obejmującą swym zakresem przedmiotowym zachowania polegające na naruszeniu pewnych ogólnych tj. spoczywających na każdym i względem każdego, reguł ostrożności, dbałości o interesy, życie i zdrowie innych podmiotów. Art. 415 k.c. normujący kwestię odpowiedzialności deliktowej w sformułowaniu, kto z winy swej wyrządził szkodę drugiemu, obowiązany jest do jej naprawienia, przewiduje trzy przesłanki odpowiedzialności: powstanie szkody, zawinione zachowanie sprawcy oraz związek przyczynowy miedzy tymi dwoma zdarzeniami.

Szkodą jest każdy uszczerbek w dobrach chronionych prawem. W przypadku, gdy opinia biegłego spowodowała skierowanie wobec oskarżonego bezpodstawnego aktu oskarżenia, jest to równoznaczne z naruszeniem dobra osobistego oskarżonego polegającego na prawie do spokojnego życia i wygenerowaniu nadmiernego stresu, który negatywnie wpływa na zdrowie. Naruszona została swoboda, spokój i cześć oskarżonego.

Zachowanie biegłego polegające na wydaniu błędnej opinii jest działaniem zawinionym. Winę należy rozumieć jako bezprawność działania, niezachowanie odpowiednich reguł. W kwestii naruszenia dóbr osobistych bezprawność działania osoby, która dopuściła się naruszenia jest oceniana nie tylko w oparciu o kryterium przepisów prawa. Bezprawne jest każde działanie sprzeczne z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.

Pomiędzy zachowaniem biegłego a krzywdą i naruszeniem dóbr osobistych oskarżonego musi zachodzić adekwatny związek przyczynowy. Gdyby biegły w sposób fachowy, zgodnie ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia sporządził opinię, wówczas organy ścigania nie postawiłyby oskarżonemu zarzutu popełnienia przestępstwa, Klient mógłby w sposób swobodny i spokojny żyć, prowadzić działalność gospodarczą.