Stosowanie przepisów dotyczących przepadku związane jest każdorazowo z przestępstwem. W kodeksie karnym i kodeksie karnym skarbowym ustawodawca posługuje się pojęciami „przedmiotów pochodzących z przestępstwa”, „przedmiotów służących lub przeznaczonych do popełnienia przestępstwa”. W niektórych przypadkach ustawa wprost stwierdza, że orzeczenie przez sąd przepadku jest możliwe „w razie skazania za przestępstwo”. W konsekwencji mogłoby się wydawać, że orzeczenie przez sąd przepadku jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy sąd wyda wobec oskarżonego wyrok skazujący.
Ustawodawca przewidział jednak szereg sytuacji, w których orzeczenie przepadku jest możliwe, nawet przy braku wyroku skazującego.
Na gruncie kodeksu karnego ustawodawca wprowadził w art. 45a k.k. dwie grupy sytuacji pozwalających na orzeczenie przepadku pomimo niewydania wyroku skazującego. Pierwsza grupa wyjątków dotyczy sytuacji, w których sprawcy czynu nie pociąga się do odpowiedzialności karnej z uwagi na szczególne okoliczności prawne. W uproszczeniu można zatem powiedzieć, że grupa ta zawiera przypadki, w których sprawca swoim czynem wypełnił znamiona czynu zabronionego (przestępstwa), lecz zachodzą szczególne okoliczności wyłączające możliwość skazania go za przestępstwa. Są to: znikoma społeczna szkodliwość czynu, warunkowe umorzenie postępowania karnego, niepoczytalność sprawcy przestępstwa, zaistnienie okoliczności wyłączających ukaranie sprawcy czynu zabronionego (przykładowo przedawnienie przestępstwa). Omawiane wyjątki są zrozumiałe – dotyczą one sytuacji, w których fakt zrealizowania przez sprawcę czynu znamion czynu zabronionego zostaje stwierdzony przez sąd w toku procesu. W konsekwencji orzeczenie wobec sprawcy przepadku nie budzi szczególnych wątpliwości, co do jego zgodności z zasadami gwarancyjną i sprawiedliwościową.
Zupełnie inaczej prezentuje się druga grupa wyjątków, w których przepadek może zostać orzeczony również w razie śmierci sprawcy, umorzenia postępowania z powodu jego niewykrycia, zawieszenia postępowania w sprawie, w której nie można ująć oskarżonego albo oskarżony nie może brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, pod warunkiem, że zebrane w toku postępowania dowody wskazują, że w razie skazania zostałby orzeczony przepadek. Przywołany przepis rodzi zatem poważne wątpliwości obrony. W zakresie bowiem, w jakim sprawca czynu nie bierze udziały w postępowaniu karnym – czy to z uwagi na śmierć, niewykrycie lub zawieszenia postepowania z uwagi na niemożność ujęcia oskarżonego, domniemany sprawca czynu pozbawiony jest swojego prawa do obrony.
