Jeżeli sprawca przestępstwa osiągnął z popełnienia przestępstwa skarbowego, chociażby pośrednio, korzyść majątkową sąd orzeka środek karny przepadku tej korzyści, a w razie niemożności orzeczenia przepadku korzyści majątkowej, sąd orzeka ściągnięcie jej równowartości pieniężnej.

Przepadek korzyści majątkowych osiągniętych z popełnienia przestępstwa jest subsydiarny w stosunku do przepadku przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa skarbowego oraz przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Przez „korzyść majątkową” osiągniętą z popełnienia przestępstwa skarbowego należy rozumieć zwiększenie aktywów lub też uniknięcie zmniejszenia pasywów, zarówno dla siebie jak i dla kogo innego. Za korzyść majątkową uważa się także pożytki z rzeczy lub praw stanowiących tę korzyść.

Konfiskata rozszerzona

Instytucja niebezpieczna tak dla sprawców przestępstw skarbowych, jak i dla znajdujących się w ich orbicie osób trzecich (fizycznych i prawnych), które nabyły mienie stanowiące korzyść majątkową w ww. znaczeniu od sprawcy przestępstwa.

Art. 33 § 2 k.k.s. wprowadza domniemanie, zgodnie z którym za korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa uważa się mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa skarbowego do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku. Jest to domniemanie wzruszalne – sprawca przestępstwa lub inna zainteresowana osoba może przedstawić dowód na okoliczność, że dany przedmiot wszedł do majątku sprawcy legalnie. Oznacza to, że ciężar wykazania, iż dane aktywa pochodzą z legalnego źródła i nie podlegają przepadkowi będzie zawsze leżało po stronie sprawcy, ew. innej zainteresowanej osoby fizycznej.

Domniemanie z art. 33 § 2 k.k.s. znajduje zastosowanie w przypadku, gdy spełniony zostanie co najmniej jeden z następujących przypadków. Po pierwsze chodzi o sytuację, w której sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową dużej wartości. Duża wartość oznacza wartość, która w chwili popełnienia przestępstwa przekraczała pięćsetkrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia. W 2020 r. będzie to zatem wartość przekraczająca 1.300.000 zł. Drugim przypadkiem są sytuacje, w których sprawca popełnił przestępstwo skarbowe, z którego osiągnął lub mógł osiągnąć, chociażby pośrednio, korzyść majątkową, zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica jest wyższa niż 3 lata. Trzeci przypadek obejmuje sytuacje, w których sprawca przestępstwa skarbowego osiągnął lub mógł osiągnąć, chociażby pośrednio, korzyść majątkową popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa skarbowego.

Jeżeli mienie, o którym mowa w art. 33 § 2 k.k.s. zostało przeniesione na inny podmiot (forma przeniesienia pozostaje bez znaczenia), to sąd ma traktować ww. mienie tak, jakby należało do sprawcy, a tym samym orzec jego przepadek.

Forma obrony

Jedynym sposobem ochrony przed art. 33 § 3 k.k.s. jest wykazanie, że oceniając obiektywnie okoliczności przeniesienia danego mienia nie można było przypuszczać, że mienie to, chociażby pośrednio, pochodziło z czynu zabronionego.

Sąd w procesie karnym ma możliwość orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa zarówno będącego własnością sprawcy przestępstwa, jak i przedsiębiorstwa niestanowiącego własności sprawcy.

Sąd może orzec przepadek przedsiębiorstwa stanowiącego własność sprawcy przestępstwa w przypadku, gdy sprawca osiągnął z jego popełnienia, chociażby pośrednio, korzyść majątkową o wartości przekraczającej w czasie popełnienia czynu zabronionego 200.000 zł w przypadku, gdy przedsiębiorstwo sprawcy przestępstwa służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści.

Korzyść majątkowa o wartości przekraczającej 200.000 zł może pochodzić z przestępstwa bezpośrednio (będzie to korzyść uzyskana w wyniku popełnienia czynu zabronionego, przykładowo diamenty pochodzące z kradzieży) lub pośrednio (będą to aktywa uzyskane w zamian za korzyść bezpośrednio pochodzącą z przestępstwa, np. pieniądze uzyskane w wyniku sprzedaży, wcześniej skradzionych, diamentów).

Przez „korzyść majątkową” należy rozumieć zwiększenie aktywów lub uniknięcie zmniejszenia pasywów, dla siebie jak i dla kogo innego.

W przypadku gdy przedsiębiorstwo nie stanowił własności sprawcy przestępstwa, możliwość orzeczenia jego przepadku wymaga spełnienia dodatkowej przesłanki. Konieczne jest bowiem wykazanie, że właściciel przedsiębiorstwa chciał, aby przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści albo, przewidując taką możliwość, na to się godził.

Sąd będzie oceniał stan świadomości i zamiar właściciela przedsiębiorstwa na moment, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany lub w przypadku, gdy przedsiębiorstwo posłużyło do ukrycia korzyści pochodzącej z przestępstwa, na chwilę podjęcia tych czynności przez sprawcę. Przepadek przedsiębiorstwa może zostać orzeczony wyłącznie wobec osoby fizycznej, nie prawnej.

Przepadek przedsiębiorstwa jest niezwykle inwazyjnym środkiem. W praktyce może on oznaczać przekreślenie dorobku zawodowego właściciela przedsiębiorstwa oraz pozbawienie jej nie tylko określonego zbioru aktywów lecz również zysków, które przedsiębiorstwo wygenerowałoby w przyszłości.

W świetle powyższego celowe jest, aby właściciel przedsiębiorstwa brał aktywny udziału w procesie karnym.
W zależności od tego, czy w danym postepowaniu właściciel przedsiębiorstwa występuje w charakterze oskarżonego czy też nie, inaczej będzie wyglądała jego sytuacja procesowa.

Będąc oskarżonym (podejrzanym), właściciel przedsiębiorstwa występuje w postępowaniu karnym w charakterze jego strony, a konsekwencji może korzystać z pełni praw przewidzianych dla oskarżonego/podejrzanego na danym etapie postępowania. Sytuacja procesowa właściciela przedsiębiorstwa będzie natomiast inna, jeżeli właścicielem zagrożonego przepadkiem przedsiębiorstwa, nie będzie sprawca przestępstwa. Wówczas właścicielowi przysługują prawa strony w zakresie czynności procesowych odnoszących się do tego środka. W omawianym przypadku właściciel przedsiębiorstwa będzie swego rodzaju quasi stroną postępowania karnego, a jego uprawnienia procesowe będą węższe niż ma to miejsce w przypadku oskarżonego.

W doktrynie prawa karnego procesowego przyjmuje się, że uprawnienia procesowe właściciela aktualizują się w chwili przesłuchania właściciela przedsiębiorstwa w charakterze świadka, wydania postanowienia o zabezpieczeniu przedsiębiorstwa, czy zawiadomienia przez prokuratora o zagrożeniu przedsiębiorstwa przepadkiem.

Do zakresu uprawnień procesowych właściciela przedsiębiorstwa zagrożonego przepadkiem należą:

1) prawo do składania wniosków dowodowych, jak również do udziału w postępowaniu dowodowym, w zakresie w jakim postępowanie to dotyczy przedsiębiorstwa,

2) prawo do ustanowienia przez właściciela pełnomocnika

3) prawo do wniesienia zażalenia na postanowienia dotyczące zabezpieczenia przedsiębiorstwa

4) prawo do wniesienia apelacji od wyroku orzekającego przepadek.

Stosowanie przepisów dotyczących przepadku związane jest każdorazowo z przestępstwem. W kodeksie karnym i kodeksie karnym skarbowym ustawodawca posługuje się pojęciami „przedmiotów pochodzących z przestępstwa”, „przedmiotów służących lub przeznaczonych do popełnienia przestępstwa”. W niektórych przypadkach ustawa wprost stwierdza, że orzeczenie przez sąd przepadku jest możliwe „w razie skazania za przestępstwo”. W konsekwencji mogłoby się wydawać, że orzeczenie przez sąd przepadku jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy sąd wyda wobec oskarżonego wyrok skazujący.

Ustawodawca przewidział jednak szereg sytuacji, w których orzeczenie przepadku jest możliwe, nawet przy braku wyroku skazującego.

Na gruncie kodeksu karnego ustawodawca wprowadził w art. 45a k.k. dwie grupy sytuacji pozwalających na orzeczenie przepadku pomimo niewydania wyroku skazującego. Pierwsza grupa wyjątków dotyczy sytuacji, w których sprawcy czynu nie pociąga się do odpowiedzialności karnej z uwagi na szczególne okoliczności prawne. W uproszczeniu można zatem powiedzieć, że grupa ta zawiera przypadki, w których sprawca swoim czynem wypełnił znamiona czynu zabronionego (przestępstwa), lecz zachodzą szczególne okoliczności wyłączające możliwość skazania go za przestępstwa. Są to: znikoma społeczna szkodliwość czynu, warunkowe umorzenie postępowania karnego, niepoczytalność sprawcy przestępstwa, zaistnienie okoliczności wyłączających ukaranie sprawcy czynu zabronionego (przykładowo przedawnienie przestępstwa). Omawiane wyjątki są zrozumiałe – dotyczą one sytuacji, w których fakt zrealizowania przez sprawcę czynu znamion czynu zabronionego zostaje stwierdzony przez sąd w toku procesu. W konsekwencji orzeczenie wobec sprawcy przepadku nie budzi szczególnych wątpliwości, co do jego zgodności z zasadami gwarancyjną i sprawiedliwościową.

Zupełnie inaczej prezentuje się druga grupa wyjątków, w których przepadek może zostać orzeczony również w razie śmierci sprawcy, umorzenia postępowania z powodu jego niewykrycia, zawieszenia postępowania w sprawie, w której nie można ująć oskarżonego albo oskarżony nie może brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, pod warunkiem, że zebrane w toku postępowania dowody wskazują, że w razie skazania zostałby orzeczony przepadek. Przywołany przepis rodzi zatem poważne wątpliwości obrony. W zakresie bowiem, w jakim sprawca czynu nie bierze udziały w postępowaniu karnym – czy to z uwagi na śmierć, niewykrycie lub zawieszenia postepowania z uwagi na niemożność ujęcia oskarżonego, domniemany sprawca czynu pozbawiony jest swojego prawa do obrony.